De eerste Wild Naliboki wintertrip van dit seizoen zit er op. Van 27 december tot 8 januari werden we ondergedompeld in de wonderlijk stille Wit-Russische winterwildernis… Hieronder het relaas van het reilen en zeilen van het lynxen en wolvenonderzoek gedurende onze reis.

Enkele dagen voor onze aankomst begon het te dooien in het Nalibokiwoud waardoor er weinig tot geen sneeuw lag gedurende de eerste dagen van de reis: de ideale omstandigheden om de cameravallen te controleren en onze vijf nieuwe camera’s (aangekocht met de winst van onze lynxenavond) te monteren. Een goede timing want in het middenrif van onze reis begon het opnieuw te sneeuwen en de laatste dagen kregen we Siberische toestanden met temperaturen tot -35°C..

In het centrale gedeelte van het Nalibokiwoud wordt het doen en laten van elke lynx opgevolgd met behulp van cameravallen en sporenonderzoek. Op de eerste dag bezochten we een reeks camera’s in het leefgebied van adult mannetje Ksavery en vrouwtje Yadviha en haar jongen. Hun territoria bestaan voor een groot deel uit uitgestrekte en moeilijk toegankelijke elzenbroekbossen waar zo goed als nooit mensen komen. Verspreid in deze kletsnatte elzenbroekbossen liggen eilandjes met een iets drogere bodem waar rijke gemengde bossen voorkomen met zomereik, Noorse esdoorn, winterlinde, fijnspar en ratelpopulier. Het zijn voedselrijke plekken die als een magneet op de lokale fauna werken: in de lente komen reeën, edelherten en everzwijnen van de uitbundige voorjaarsflora snoepen en in de herfst komen ze terug om zich tegoed te doen aan eikels. De aanwezigheid van dichte prooiconcentraties in structuurrijk bos biedt veel mogelijkheden voor lynxen om succesvol te jagen. Op deze plaatsen wordt vooral de loerjacht toegepast, waarbij lynxen vanuit een hoge uitkijkpost geduldig wachten tot er zich een prooi aandient.

Een aantal camera’s waren dan ook gericht op specifieke bomen die duidelijk al gediend hadden als uitkijkpost en jachtplek voor lynxen. De voorbije weken was de voorraad aan eikels echter geslonken waardoor de hoefdieren – en in hun kielzog de lynxen – de plek verlaten hadden. In de winter begeven veel hoefdieren zich naar de droge dennenbossen en de ruige graslanden met boomopslag. De camera’s gericht op deze ‘lynxbomen’ werden dan ook afgebroken en elders ingezet. Zo installeerden we een camera bij een kluwen van omgewaaide fijnsparren. Dergelijke sites blijken jaarrond aantrekkelijk voor lynxen, los van lokale prooidichtheden. In de paarperiode (februari-maart) zijn deze microhabitats bijzonder in trek.

De camera die gericht stond op een oud wolvenhol (door wolven groter gemaakte vossenburcht) had meer succes. Naast das, vos, wasbeerhond, everzwijn en boommarter kwam ook Yadviha en haar kroost in beeld. Deze lynxenfamilie maakt ook in de winter sporadisch gebruik van dit hol als tijdelijke schuilplaats. Deze zomer had Yadviha nog drie jongen, waarschijnlijk is eentje daarvan gestorven want er staan nu slechts twee jongen op de foto. De belangrijkste vaststelling is echter dat een subadulte lynx zich bij de twee resterende jongen heeft gevoegd: een jong van het vorige jaar! Over dit soort sociaal gedrag bij lynxen is nog maar weinig bekend.

De daaropvolgende dagen werden nog meer camera’s gecontroleerd, verplaatst of bijgeplaatst op interessante nieuwe locaties verspreid over het Nalibokiwoud. Een aantal van die locaties betreffen belangrijke markeerpunten van zowel wolf als lynx. Het is intrigerend om vast te stellen dat wolven zeer sterk geïnteresseerd zijn en geïrriteerd reageren op geurvlaggen van lynx door er zelf te gaan markeren, terwijl lynxen totaal ongeïnteresseerd lijken in wolvengeur..

Eén van onze camera’s werd geplaats op één van de belangrijkste markeerpunten van het lynxmannetje S’tsiapan, op een voor lynxen onweerstaanbare plek. Eerdere cameravalsessie’s registreerden hier om de andere dag een markerende lynx!

Een ander mannetje dat nauwgezet wordt opgevolgd is Kazimir. Tijdens deze trip controleerden we alle cameravallen in zijn territorium en registreerden we zijn doen en laten (jachtwijze, rustplekken, markeergedrag en sociaal gedrag) via drie snowtrackingsessies. Meer was helaas niet mogelijk door de vele dagen met overvloedige sneeuwval in de nacht en vroege ochtend. Tevens konden we enkele uitwerpselen verzamelen voor de verdere studie van zijn eetgewoonten… In omstandigheden waarbij reeën en sneeuwhazen schaars zijn blijken lynxen namelijk sterk verschillende eetgewoonten te hebben, waarbij individuele specialisatie optreedt. De voorbije jaren bestond meer dan de helft van het dieet van Kazimir uit bever en everzwijn. Haas, wasbeerhond en ree namen elk een gelijk deel in. Zeven uitwerpselen die eerder deze winter al werden ingezameld bestonden uit edelhert, bever, eekhoorn, vos, sneeuwhaas en kleine knaagdieren. De vier uitwerpselen die we tijdens deze trip inzamelden werden intussen ook al geanalyseerd: drie van de vier bestonden uitsluitend uit eekhoorn en eentje uit wasbeerhond.

Hoewel de paarperiode pas in februari en maart valt - lynxen staan bekend als dieren met een uitgesproken solitaire levenswijze - bleek Kazimir geregeld in het gezelschap van het vrouwtje Hanna (zonder jongen) te vertoeven. Tijdens het snowtracken vonden we verse sporen van beide dieren op dezelfde plaatsen (vrouwtje Hanna heeft merkelijk kleinere pootafdrukken). De verse sporen van Kazimir en Hanna volgden geregeld hetzelfde traject of overlapten elkaar soms. Op één plek werden zelfs twee legers (ligplaatsen) naast elkaar gevonden. Het had er alle schijn van dat beide dieren hier samen hadden gelegen... Wat verder leidden de sporen van beide dieren naar een pas gedode prooi: een boommarter!

Via snowtracking is het zelfs bij heel verse sporen heel moeilijk om uitsluitsel te krijgen of beide dieren effectief samen op pad waren of dat er enige tijd zat tussen de passage van het ene dier en het andere. Hier kwam de meerwaarde van de cameravallen opnieuw boven water: op één van de camera’s die we controleerden bleken Kazimir en Hanna eind november binnen dezelfde minuut gefotografeerd…

Nabij het basiskamp (Naust Eco Station) strekt zich het leefgebied van lynxenmannetje Bazyl uit. Dit adulte mannetje konden we gedurende één dag snowtracken. Opmerkelijkste vondst: een leger gesitueerd op minder dan 100 meter van een brede (maar uiteraard onverharde) weg, in een smalle strook bos aan de rand van een grote open plek met extensieve (half verlaten) graslanden. Wellicht niet toevallig gekozen want vlakbij wissels van hoefdieren die vanuit het bos naar de graslanden trekken om te foerageren. Lynxen durven rusten en jagen nogal eens te combineren…

Uiteraard kregen ook de wolven de nodige aandacht. Centraal in het gebied waar afgelopen mei een wolvennest illegaal werd geliquideerd heeft zich een nieuwe roedel gevormd: op een bosweg telden we de sporen van tien wolven (waaronder geen enkel jong van dit jaar). Hun gebied grenst aan een andere roedel van zeven, deze wolven delen hun gebied met de lynxen Kazimir en Hanna… Ook in het zuiden van het gebied zagen we geregeld de sporen van een roedel van zeven en op andere plaatsen kwamen we in aanraking met een roedel van vijf, eenzaten (waarvan we eentje voor de auto zagen lopen) en kleine roedels van 2-3 stuks. Ook vonden we enkele verwilderde honden.. Om de wolven en lynxencensus van het volledige Nalibokiwoud te vervolledigen voor deze winter waren de omstandigheden ongunstig tijdens de reis. Aanvankelijk te weinig sneeuw, dan elke nacht sneeuw en uiteindelijk teveel sneeuw… Er is dus nog veel werk voor de boeg, maar de winter is nog niet gedaan!